Ο παράκτιος χώρος αποτελεί ένα ιδιόμορφο και ευαίσθητο οικοσύστημα που σχηματίζεται και διαμορφώνεται από την αλληλεπίδραση της θάλασσας με την ξηρά και υπό την επίδραση της ατμόσφαιρας. Ως ακτογραμμή χαρακτηρίζεται ο χώρος όπου αλληλοεπιδρούν τα στοιχεία αυτά. Σε αυτήν την περιοχή επαφής και αλληλεπίδρασης, η παράκτια ζώνη αποτελεί την έκφραση της δυναμικής ισορροπίας μεταξύ προσφοράς ιζήματος από τη λιθόσφαιρα και της διευθέτησής του από την υδρόσφαιρα (απομάκρυνση ή συσσώρευση) υπό την επίδραση των κυμάτων και των υδρορευμάτων (ατμόσφαιρα). Η ακτή θεωρείται ως το πλέον δυναμικό φυσικό περιβάλλον, ικανό να παρέχει αγαθά και υπηρεσίες σημαντικά για την ανθρώπινη ευημερία, χώρος όπου γίνεται έντονα αισθητή η παρουσία του ανθρώπου με σκοπό να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του σε κατοικία, αναψυχή, μεταφορές και για την παραγωγή τροφής και πρώτων υλών. Συχνά οι ακτές αντιμετωπίζονται ως ένας στατικός χώρος εποχικής λειτουργίας για την παροχή υπηρεσιών αναψυχής, αγνοείται η δυναμική που αναπτύσσεται μεταξύ στεριάς και θάλασσας, ενώ η εκμετάλλευσή τους οδηγεί σε περιβαλλοντική αποσταθεροποίηση.
Σύμφωνα με το πρωτόκολλο για την ολοκληρωμένη διαχείριση τη παράκτιας ζώνης (ICZM), παράκτια ζώνη είναι η γεωμορφολογική περιοχή εκατέρωθεν της ακτογραμμής στην οποία η αλληλεπίδραση μεταξύ του θαλάσιου και του χερσαίου τμήματος αποκτά την μορφή πολύπλοκων συστημάτων οικολογικών στοιχείων και πόρων αποτελούμενων από βιοτικές και αβιοτικές συνιστώσες που συνυπάρχουν κα αλληλοεπιδρούν με τις ανθρώπινες κοινότητες και τις σχετικές κοινωνικό-οικονομικές δραστηριότητες.
Σύμφωνα με την έκθεση Εκτίμησης των Οικοσυστημάτων της Χιλιετίας, η περιοχή των παράκτιων οικοσυστημάτων ορίζεται εκατέρωθεν της ακτογραμμής α) προς τη στεριά: ως η επιφάνεια όπου κυριαρχούν οι χερσαίες επιδράσεις με ανώτατο όριο απόστασης 100km από την ακτογραμμή ή 50μ υψόμετρο (όποιο από τα δύο είναι πιο κοντά στη θάλασσα) και β) προς τη θάλασσα: η περιοχή έως την ισοβαθή των 50m.
Ο τελευταίος ορισμός μπορεί να εξειδικευθεί επιπλέον με βάση τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, ως το χερσαίο τμήμα μιας ζώνης που εκτείνεται 10km προς το χερσαίο χώρο και το θαλάσσιο τμήμα μια ζώνης που εκτείνεται 10km προς το θαλάσσιο χώρο ή μιας μεταβλητής ζώνης της υφαλοκρηπίδας ανάλογα με το φαινόμενο ή την δραστηριότητα που εξετάζεται.
Σημασία της Παράκτιας Ζώνης
Η παράκτια ζώνη θεωρείται ως το πλέον δυναμικό φυσικό περιβάλλον, ικανό να παρέχει αγαθά και υπηρεσίες σημαντικά για την ανθρώπινη ευημερία με σκοπό να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του ανθρώπου σε κατοικία, αναψυχή, μεταφορές και για την παραγωγή τροφής και πρώτων υλών. Το 39% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε απόσταση μικρότερη των 100km από την ακτογραμμή με οικιστική πυκνότητα 99,6 ανθρώπων/km2, ενώ περισσότερες από τις μισές πόλεις με πληθυσμό μεγαλύτερο των 500.000 βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 50km. Το 71% του πληθυσμού της παράκτιας ζώνης βρίσκεται επίσης σε απόσταση μικρότερη των 50km από τις εκβολές ποταμών, γεγονός που αποδίδεται στις εποικιστικές συνήθειες των προγόνων μας, που αναζητούσαν καταφύγια και δημιουργούσαν αποικίες σε όρμους και κόλπους κοντά σε δελταϊκές θέσεις.
Οικονομική Σημασία
Με αυστηρά οικονομικούς όρους, ως παράκτια ζώνη χαρακτηρίζεται η ζώνη μετάβασης από την ξηρά στη θάλασσα, όπου η παραγωγή, η κατανάλωση και οι διεργασίες ανταλλαγής, έχουν τις υψηλότερες τιμές. To 12% της παράκτιας ζώνης της ΕΕ βρίσκεται σε υψόμετρο μικρότερο των 5μ από την επιφάνεια της θάλασσας και η αξία των περιουσιακών στοιχείων που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 500μ από την ακτογραμμή (οργανωμένες παραλίες, γεωργική γη και βιομηχανικές εγκαταστάσεις) εκτιμάται από 500 έως 1.000 δις€. Στο χώρο αυτό η οικονομική ανάπτυξη κατά την περίοδο 1990-2000 παρουσίασε αύξηση 7,5% και κατά την περίοδο 2000-2006 αύξηση 4,9% δηλαδή παρουσίασε μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 0,89%. Στις 17 χώρες της ΕΕ που βρέχονται από θάλασσα, κατά το διάστημα 1990-2000 οι δομημένες επιφάνειες στην παράκτια ζώνη αυξήθηκαν κατά 1.230 km2 με ρυθμό αύξησης μεγαλύτερο κατά 1/3 από ότι στην ενδοχώρα, με την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ελλάδα να εμφανίζουν τη μεγαλύτερη μεγέθυνση. Στην ίδια περιοχή επίσης παρουσιάζεται αύξηση της δομημένης επιφάνειας κατά 804 km2 σε βάρος της ημιφυσικής - φυσικής και γεωργικής γης. Στην Ελλάδα το 80% της βιομηχανικής δραστηριότητας, το 90% των επιχειρήσεων τουρισμού και αναψυχής και το 35% της γεωργικής γης εντοπίζονται στην παράκτια ζώνη.
Κοινωνική Σημασία
Ο πληθυσμός της παράκτιας ζώνης σε παγκόσμιο επίπεδο αυξήθηκε με ρυθμό 3,44% (περίοδος 1991-2001) μεγαλύτερο κατά 25% συγκριτικά με τη συνολική αύξηση του πληθυσμού, φθάνοντας τα 140 εκατ. κατοίκους. Η πυκνότητα του πληθυσμού που κατοικούν κοντά στις ακτές είναι κατά 10% (μ.ο.) μεγαλύτερη από την πυκνότητα στην ενδοχώρα και σε ορισμένες περιπτώσεις στη Μεσόγειο, η διαφορά αυτή φθάνει το 50%. Στις μεσογειακές χώρες της ΕΕ το 16% του πληθυσμού κατοικεί σε αστικοποιημένες περιοχές της παράκτιας ζώνης, ενώ σε απόσταση 10km από την ακτογραμμή εμφανίζεται κάλυψη δομημένης επιφάνειας 16%, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ποσοστό της δομημένης επιφάνειας σε απόσταση 50km (6%). Στην Ελλάδα ο πληθυσμός που κατοικεί σε απόσταση 1-2km από την ακτογραμμή αντιπροσωπεύει το 33% του πληθυσμού της χώρας, ενώ σε απόσταση 50km το 85% αντίστοιχα.
Περιβαλλοντική Σημασία
Η αποτίμηση της οικολογικής αξίας της παράκτιας ζώνης μπορεί να προσεγγιστεί και να υπολογισθεί με βάση την αξία των οικοσυστημικών υπηρεσιών και των αγαθών που προσφέρει στον άνθρωπο. Η ετήσια αξία από τις υπηρεσίες και τα αγαθά που απολαμβάνει ο άνθρωπος από τα παράκτια οικοσυστήματα και σχετίζονται με το μετριασμό των διαταραχών, την ανακύκλωση θρεπτικών, το βιολογικό έλεγχο, την παροχή πρώτων υλών, την εξασφάλιση βιοτόπων, την αναψυχή, τον πολιτισμό κ.α. υπολογίσθηκε σε 4.052$/εκτάριο (τιμές βάσης 1997) και συνολικά για ολόκληρο τον πλανήτη σε 12.568 δις$ ανά έτος (τιμές 1997). Στην Ευρώπη το 20% των προστατευόμενων θαλάσσιων και χερσαίων περιοχών του δικτύου Natura βρίσκεται κατά μήκος της μεσογειακής ακτογραμμής. Το 16% της ελληνικής παράκτιας ζώνης καλύπτεται από δάση και μακί, ενώ υπάρχουν 24 λιμνοθάλασσες συνολικής επιφάνειας 24.500ha (10% φυσικές, 85% ημι-φυσικές, 5% τεχνητές) και 8 μεγάλες δελταϊκές θέσεις συνολικής επιφάνειας 10.512ha (60% φυσικές, 34% ημι-φυσικές και 6 % τεχνητές). Το παράκτιο περιβάλλον της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από αξιόλογα τοπία και σημαντικά οικοσυστήματα που φιλοξενούν αρκετά σπάνια είδη, ενώ είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα τρωτό εξαιτίας των φυσικών και ανθρωπογενών κινδύνων στο οποίο είναι εκτεθειμένο.
Οικοσυστημικές Υπηρεσίες Παράκτιων Οικοσυστημάτων
Οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι τα οφέλη που απολαμβάνει ο άνθρωπος από τα οικοσυστήματα. Στις οικοσυστημικές υπηρεσίες περιλαμβάνονται οι παραγωγικές υπηρεσίες όπως η παροχή τροφής, ινών και νερού, οι υπηρεσίες ρύθμισης και συντήρησης όπως η αποφυγή πλημμυρών, ο μετριασμός των ακραίων καιρικών φαινομένων, η ανανέωση των θρεπτικών, η παραγωγή πόσιμου νερού, η αποδόμηση οργανικής ύλης και οι πολιτισμικές υπηρεσίες όπως η αναψυχή, ο τουρισμός, η αισθητική κλπ. Το είδος των οικοσυστημικών υπηρεσιών που παρέχονται στον άνθρωπο εξαρτάται από τον τύπο του οικοσυστήματος ενώ η ποιότητα και η ποσότητα της υπηρεσίας εξαρτάται από ένα πλήθος φυσικών παραμέτρων όπως η συνεκτικότητα και η λειτουργικότητα των οικοσυστημάτων, η απουσία ανθρωπογενών πιέσεων – διαταραχών, η βιοποικιλότητα, η ασκούμενη διαχείριση ή προστασία, το μέγεθος του οικοσυστήματος και η γειτνίασή του με άλλα οικοσυστήματα, η απόσταση του ανθρώπου από τον τόπο παροχής της υπηρεσίας κλπ. Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες που παρέχουν τα παράκτια υγροτοπικά οικοσυστήματα αναφέρεται στον παρακάτω πίνακα (πατήστε επάνω για άνοιγμα του πίνακα σε νέο παράθυρο).
